Programmatoelichting Nino Gvetadze speelt Mozart, Nodoka Okisawa leidt Strauss

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)
Pianoconcert nr.14 in Es, KV 449 (1784)

Toen Ludwig Ritter von Köchel in 1862 het Verzeichnis publi¬ceerde dat zijn naam beroemd heeft gemaakt, bewees hij daarmee de muziekwetenschap een onschatbare dienst. Het fiet is immer dat Mozart zijn werken nimmer van opusnummers heeft voorzien, maakte voor Köchel de aanduiding van Mozarts vele gelijksoor¬tige werken tot een lastige aangelegenheid. Ofschoon Köchels werk inmiddels al lang niet meer volledig is gebleken en in latere jaren verscheidene herzieningen heeft doorgemaakt, is het KV nog steeds een standaardwerk in de Mozart-literatuur.
Pianoconcert nr.14 wordt niet vaak uitgevoerd en is het eerste in een reeks van elf, die Mozart in twee jaar schreef. Het behaalde op 17 maart 1784 veel succes bij de eerste uitvoe¬ring. Mozart schrijft daarover: “De zaal was propvol en het nieuwe concert dat ik gespeeld heb is buitengewoon in de smaak gevallen”. De bewondering voor dit concert kunnen we anno nu nog geheel delen. In een zeer gecomprimeerde vorm leeft een muziek vol subtiele nuances, gewaagde harmonieën en fijnzinni¬ge lyriek. De finale is een verbluffend rondo, waarin me niet goed weet wat men meer moet bewonderen: het vaktechnisch raffinement of de ontwapende zorgeloosheid van de muziek als geheel.

Richard Strauss (1864-1949)
Der Bürger als Edelmann Suite, op.60 (1918)

De suite Der Bürger als Edelmann laat zien hoe Strauss terugkeek op het Franse hof in de zeventiende eeuw. Geïnspireerd door de comédies-ballets van Lully en Molière begon hij in 1911 samen met de dichter Hofmannsthal aan een bewerking van Le bourgeois gentilhomme. Deze bijtende komedie vertelt over een zekere monsieur Jourdain, een “nouveau riche”, die in zijn verlangen om voor edelman te worden aangezien, het geluk van zijn dochter opoffert aan zijn eigen domme ijdelheid.

In plaats van het Turkse gemaskerd bal, zoals bij Molière, wilden Strauss en Hofmannsthal op het toneelstuk een opera laten volgen die monsieur Jourdain voor zijn gasten organiseerde. Hofmannsthal had hiervoor een dubbele plot bedacht: de Griekse sage over Ariadne die op het eiland Naxos wordt verlaten door Theseus, en daarnaast een commedia dell’arte klucht over Zerbinetta en haar vier minnaars.

De moeilijkheden bij dit theaterexperiment bleken enorm groot. Drama en muziektheater moesten worden gescheiden. Zo begon Ariadne auf Naxos in 1916 zijn carrière als zelfstandige opera; het Molière-Hofmannsthal toneelstuk werd voorzien van nieuwe muziek. Uit deze nieuwe toneelmuziek stelde Strauss tenslotte de concertsuite Der Bürger als Edelmann samen, voor het eerst uitgevoerd op 31 januari 1920 in Salzburg.

De ouverture van de negendelige suite geeft een impressie van de drukte in het huishouden van monsieur Jourdain; diens binnenkomst wordt weergegeven door pompeuze hout- en koperblazers. Het Menuet waarop hij probeert te dansen, wordt gevolgd door muziek voor de patserige schermmeester. Een gavotte doet dienst als dans van de kleermakers; Jourdains thema uit de ouverture, gespeeld door de trombones, geeft aan hoe vreemd hij er in zijn nieuwe kleren uitziet. De volgende drie delen, Menuet, Courante en de entree van Cléonte, zijn direkt ontleend aan Lully. Het menuet dat hij schreef voor Molière is hier te horen met nieuwe harmonieën. Als laatste deel volgt, na een lyrisch Intermezzo, het diner. Strauss kruidt elke gang met toepasselijke citaten, zo klinkt bijvoorbeeld het motief van de golven uit Wagners Rheingold bij het opdienen van de zalm.