Programmatoelichting Swing Symphony

Trompettist? Componist? De briljante Wynton Marsalis (New Orleans, 1961) is beide. Aanvankelijk alleen trompettist, componeerde hij vooral de laatste decennia een prachtig oeuvre bij elkaar. Jazz musicus? Klassiek musicus? Ook dit is Marsalis allebei. Leerde de jazz van zijn vader, een ‘modern jazz’-pianist; studeerde echter ook klassiek trompet aan de Juilliard School. Maakte in allerlei combinaties talloze jazzplaten maar nam ook Haydn en Purcell (Baroque Duet) op. 

Dat oeuvre. In 1997 het jazzoratorium Blood on the Fields, waarvoor hij de eerste Pulitzer Prize voor jazz ooit ontving. Blues, working songs, spirituals, New Orleans jazz, Afro-Caribische ritmes, twee zwarte recitanten over de lange reis die slaven moesten maken: gekidnapt in Afrika, de Atlantische Oceaan overgestoken, slaaf in Noord-Amerika, hun strijd voor de vrijheid. Een ander werk, The Jungle voor het New York Philharmonic Orchestra, portretteert New York, de ‘meest veranderlijke, ‘pressure-packed’ en kosmopolitische metropool die de moderne wereld ooit heeft gezien’. Kritiek leverde Marsalis, die in 1996 door TIME tot één van de 25 invloedrijkste Amerikanen werd uitgeroepen, met The Ever Fonky Lowdown op de ‘onderbuik’ van Amerika, nl. de verraderlijke relatie tussen het consumentisme en de Amerikaanse cultuur. Hij schreef ook  soloconcerten, het Vioolconcert in D (waarmee hij regelrecht verwees naar klassieke voorgangers als Mozart, Beethoven, Brahms, Tsjaikovski die hun vioolconcerten in D majeur schreven) en – kon niet uitblijven – kortgeleden nog een trompetconcert dat de geschiedenis van de trompet volgt, te beginnen met het getrompetter van de olifant… 

Eén van Marsalis’ succesvolste stukken is de enorme Swing Symphony, zijn ‘Derde’. Uit 2010, geschreven in opdracht van vier wereldberoemde symfonieorkesten. Swingen doet het, dit werk voor symfonieorkest en bigband, eendrachtig samen, ‘van de concertzaal tot Broadway’. Het is een tonale geschiedenis van de Afro-Amerikaanse muziek. Voorbeeld voor Marsalis was het ‘Aeolian Concert’ dat de bandleader Paul Whiteman in 1924 in New York organiseerde, een overzichtsconcert waarop o.a. Gershwin’s Rhapsody in blue zijn première beleefde. Benny Goodman deed later ook zoiets, en Duke Ellington.  

Een paar probleempjes kwam Marsalis tijdens het schrijven wel tegen. Een jazzorkest speelt van nature minstens twee dynamieken luider: hoe het symfonieorkest te ‘redden’? Hoe stelt de bigband zich ‘vriendelijk’ op, en niet als een ‘vijandelijke binnenvallende macht’? Hoe spelen we netjes in de maat en kunnen we toch grooven (je lekker voelen)? Kunnen de altviolen swingende kwartnoten spelen als een ritme-gitaar? Werkt New Orleans contrapunt wel op het immense toneel dat ook een symfonieorkest moet herbergen? Kun je tot swing komen zonder afgezaagde triolen? Enzovoort. Echter, Marsalis wist dat het kon. Hij componeerde eerder een Blues Symphony, en had mensen als Gershwin, Copland, Bernstein in zijn achterhoofd: Swing Symphony lijkt een vervolg op de laatste.  

Zelf gaf Marsalis een pagina’s lange beschrijving van zijn werk, in doorgaans sappig slang. Hieruit enkele karakteristieken: I. St. Louis to New Orleans. ‘De symfonie begint met de ride cymbal die een swingend ritme articuleert boven een primitieve keelklank. Agressieve percussie en lage instrumenten staan voor het onderliggende geweld dat het leven zo subtiel en serieus maakt, terwijl de swing de overkoepelende ambitie symboliseert die het menselijk bestaan […] richting verleent. Dan… bevinden we ons in de ragtime (harmonisch schema van de Maple Leaf Rag). [Vervolgens] […] ‘een mars, […] soundtrack voor de ruwe seksualiteit van de vroege [jazz]muziek zoals die klonk in het Storyville District in New Orleans. […] Na trompetfanfares tutti een New Orleans-parademars.  

II. All-American Pep. ‘De drumset is de belichaming van Amerika’s praktische  gerichtheid, vindingrijkheid en brutaliteit. Ik gebruik hier akkoorden en ritme van de song Charleston. [Dan] een langzame Argentijnse tango […]. Tango heeft een fantastische strijkerstraditie en er zijn veel natuurlijke en vroege connecties met de […] Zoete, romantische violen […] Een zingende trombone à la Tommy Dorsey […] Een optimistische post-Depressie Happy Days Are Here Again. 

III. Midwestern Moods. ‘We beginnen met Kansas City-swing […] Een dialoog tussen  jazz- en symfonie orkest, zoals de [Count] Basey band uit de Midwest [die] de Grote Depressie weg swingde. […] Een ballade-gevoel voor de saxofoons in dialoog met de celli […] Duke Ellingtons ‘jungle style’, de stem van Benny Goodman, Sing sing sing. [Tenslotte] speelt iedereen dezelfde swing groove […] We eindigen met het primitieve gezang waarmee we begonnen. 

IV. Manhattan to ‘Frenetische New York bebop, de eerste echt Amerikaanse virtuositeit die de snelheid en psychologische complexiteit van de 20e eeuw belichaamt. Geïnspireerd door de kwikzilverige Dizzy Gillespie en Charlie Parker […] Het Quintette du Hot Club de France, vioolvirtuoos Stephane Grapelli. Dan de mambo. […] Een late-night ballad.

V. Een quasi-fuga […] geïnspireerd door Gunther Schuller, John Lewis en George Russell. […] Een 4-stemmige geïmproviseerde sectie in modern New Orleans contrapunt. […] Charles Mingus […] Het kwartet van John Coltrane.

VII. The Low Down (up On High). ‘Een hedendaags Amerikaans pastoraal tafereel […] De stijlen vertegenwoordigen geen specifieke era van de jazz […] De hoorns (met demper) herscheppen natuurgeluiden, de hoge sopraansax herinnert me aan kinderen […] Het koper klinkt als de herfst. […] De laatste sectie is geïnspireerd door Duke Ellington. Duke was het optimisme. En ik ook. We herdenken het (muzikale) verleden en sluiten bezonnen af. […] Keren terug naar onze kindertijd. Er klinkt een ondeugende coda die zegt: ‘Okay, dit is wat er in je leven gebeurde.’ Dan zucht het hele orkest – and that was it. Everything is a continuum.’ 

Tekst: Stephen Westra

Noord Nederlands Orkest

Het Noord Nederlands Orkest biedt een onvergetelijke live-muziekervaring aan alle inwoners van de drie Noordelijke provincies en in de rest van Nederland. Voor de nieuwsgierige muziekliefhebbers en de doorgewinterde klassiek kenners. Van concertzaal tot klaslokaal,  in alle haarvaten van de regio. Al sinds 1862 brengen wij symfonische verwondering en openen nieuwe vergezichten. De programmering van het NNO is verrassend, eigenzinnig, veelzijdig en altijd van artistieke topkwaliteit.

Dirigent: Wayne Marshall 

De Britse dirigent, organist en pianist Wayne Marshall is wereldwijd bekend om zijn muzikaliteit en veelzijdigheid. Hij was chef-dirigent van het WDR Funkhausorchester (2014-2020) en vaste gastdirigent van Orchestra Sinfonica di Milano (2007-2013). Hij is een gevierd vertolker van de muziek van George Gershwin en Leonard Bernstein en andere 20e-eeuwse Amerikaanse componisten. Recente hoogtepunten zijn onder meer zijn debuten bij de Berliner Philharmoniker en het Chicago Symphony Orchestra. In 2025 staan een tour door Japan en de opera Peter Grimes met Opera de Lyon gepland. Marshall heeft in zijn carrière vele onderscheidingen ontvangen, waaronder een onderscheiding in de Order of the British Empire uit handen van koningin Elisabeth.

Koor: ZO! Gospel Choir 

ZO! Gospel Choir is in 2010 opgericht in de Amsterdamse Bijlmer en sindsdien uitgegroeid tot één van de beste en meest gevraagde gospelkoren van Nederland. Het repertoire varieert van krachtige opzwepende Black Gospel tot ingetogen soulvolle nummers en uitstapjes naar jazz, klassiek, Rhythm & Blues, soul en pop.

Trompet: Ian Cleaver 

Cleaver groeide op in Amsterdam en sinds zijn 16e treedt hij professioneel op met bigbands over de hele wereld met o.a. Han Bennink, Reginald Workman, Jorge Rossy, Ack van Rooyen, George Coleman en Jason Marsalis. Hij is afgestudeerd aan het Conservatorium van Amsterdam en Manhattan School of Music. Cleaver woont momenteel in New York en heeft zich daar ondergedompeld in de jazzscene – waarin hij ook regelmatig optreedt.

Trombone: Louis Bonilla 

Luis Bonilla is een veelzijdige trombonist, componist en arrangeur, geboren in Californië en van Costa Ricaanse afkomst. Hij werkte samen met jazzlegendes als McCoy Tyner, Dizzy Gillespie en Freddie Hubbard, en speelt in toonaangevende orkesten zoals de Vanguard Jazz Orchestra. Bonilla combineert moeiteloos jazz, Latin en popmuziek in zijn werk.

Saxofoon: Don Braden 

De afgelopen veertig jaar toerde Don de wereld rond met jazzgrootheden Betty Carter, Herbie Hancock, Wynton Marsalis – componist van Swing Symphony -, Tony Williams, Freddie Hubbard, Roy Haynes en vele anderen, en trad op in uiteenlopende zalen als Carnegie Hall, Saturday Night Live, en talloze jazzfestivals en clubs. Hij speelde op meer dan 100 albums als sideman en op 24 albums als leider. Hij is ook een geweldige arrangeur en werkte voor Nickelodeon en CBS-televisie.

Contrabas: Joris Teepe

Joris Teepe komt uit Amsterdam en woont sinds 1992 in New York. Hij leidt al 35 jaar zijn eigen groepen en nam 22 albums op als leider of co-leider en ruim 60 cd’s als sideman. In New York nam hij lessen bij bassist Ron Carter. Sindsdien werkt hij samen met jazzlegendes als Benny Golson, Sonny Fortune, Rashied Ali, Harold Mayborn en tal van anderen. Creativiteit is het handelsmerk van deze Nederlandse New Yorker. Door zijn swingende grooves en unieke internationale ervaring is ieder concert een onvergetelijke beleving, voor het publiek en voor hemzelf!

Drums: Gene Jackson 

Gene Jackson is een veelzijdige Amerikaanse drummer, componist en arrangeur die samenwerkte met jazzgrootheden als Herbie Hancock, Wayne Shorter en Dave Holland. Naast zijn indrukwekkende carrière als sideman, leidt hij verschillende trio’s. Jackson geeft les aan de Senzoku Gakuen College of Music in Tokio en het Prins Claus Conservatorium, waar hij zijn kennis deelt met de volgende generatie jazzmusici.

Piano: Danny Grissett 

Danny Grissett, geboren in Los Angeles, is een Amerikaanse jazzpianist en componist die al 20 jaar actief is op de internationale jazzscène. Hij studeerde aan Cal State University en het prestigieuze Thelonious Monk Institute. Grissett werkte met artiesten als Tom Harrell, Benny Golson en Nicholas Payton. Naast zijn succesvolle solocarrière is hij docent aan de Jam Music Lab University in Wenen.

Band: Bigband Prins Claus Conservatorium 

De Prins Claus Conservatorium Big Band bestaat uit studenten van de opleidingen bachelor en master Jazz. Ze komen uit alle werelddelen en spelen gedurende hun studie een periode in het ensemble. De Big Band repeteert wekelijks onder leiding van docent en trompettist Kurt Weiss. Hij speelde onder meer met de orkesten van Ray Charles, Artie Shaw, Glenn Miller en Jimmy Dorsey.