Programmatoelichting Valentijnsconcert

Dance of the Celestials, van de Japanse componist Yuzo Toyama, voert je mee op een kosmische reis langs betoverende hemellichamen. Toyama schildert – even fantasievol als treffend – de gracieuze bewegingen van sterren en planeten en de mystieke schoonheid van het universum op zo’n manier, dat het haast is of je gewichtsloos danst tussen de sterren. Vanaf een orkestraal palet brengt hij sterrenstof aan, laag op laag, met rijke contrasten in energie en kleur. Zo creëert hij een transcendentale ervaring en dat moet ook; zo worden we subtiel in hogere sferen gebracht voor dit Valentijnsconcert.

Mahlers intense Adagietto is één van de grote, romantische hoogtepunten uit de muziekgeschiedenis. Het is het langzame deel uit diens Vijfde Symfonie. Misschien ken je het van de film Death in Venice? Of je kent het, omdat het ook wel vaker los op concertprogramma’s staat, zoals hier, bij concerten waar ongegeneerd gezwijmeld mag worden? In alle gevallen, deze muzikale liefdesverklaring van Mahler aan zijn kersverse vrouw Alma, zijn ‘Almscherl’ hoort op dit programma zeker thuis. De Nederlandse dirigent Willem Mengelberg, die bevriend was met de Mahlers, schreef: ‘In plaats van een brief, stuurde hij haar dit manuscript, zonder verdere toelichting. Zij begreep het en schreef hem dat hij moest komen!!! (Beiden hebben me dit verteld.)’ Hoe romantisch kan het worden?  
Nóg romantischer! Want volgens Mengelberg schreef Mahler de prachtige melodie met in z’n achterhoofd het gedicht dat hij eerder voor Alma maakte:

Wie ich Dich liebe, Du meine Sonne,
ich kann mit Worten Dir’s nicht sagen.
Nur meine Sehnsucht kann ich Dir klagen
und meine Liebe, meine Wonne! 

Hoeveel ik van je hou, jou mijn zon,
ik kan het met je woorden niet zeggen.
Slechts klagen over mijn verlangen kan ik
en mijn liefde, mijn geluk! 

Zing maar mee in je hoofd, het past perfect. En het raakt tot diep in je ziel. Precies dáár waar het moet.  

De Danza final – (Malambo) uit het ballet Estancia van de Argentijnse componist Alberto Ginastera barst haast uit z’n voegen van de ritmische energie. Het stuk is gebaseerd op de traditionele malambo, een ritmische, testosteron-gevoede macho-dans die gekarakteriseerd wordt door snelle, dramatisch geaccentueerde voetenbewegingen. Ginastera gebruikt complexe ritmes en een gepeperde orkestratie om de geest van deze volksdans in noten te vatten. De muziek is krachtig en eigentijds en neemt de luisteraar mee naar de uitgestrekte vlaktes van Argentinië; de ideale mix tussen traditionele Latijns-Amerikaanse elementen, temperament en moderne klassieke stijlen. 

Als iets een maalstroom van pakkende romantische ideeën is, dan is het Die Moldau, het tweede deel van Bedřich Smetana’s symfonische cyclus Ma Vlast, ‘Mijn Vaderland’. De muziek beschrijft de reis die de rivier de Moldau al slingerend door Tsjechië aflegt. Smetana bezingt alle facetten van de hoofdslagader van Tsjechië met alle middelen die een orkest rijk is, vanaf de bron, de rustige beginpassage, tot de krachtige en bruisende stroom die niets anders kan zijn dan de rivier op haar weg door Tsjechië. Die Moldau is Smetana’s ode aan de overweldigende natuur van zijn geboorteland en één van de meest overweldigende romantische statements uit het orkestrepertoire.  

La Canción de Paloma is een bekende aria uit El Barberillo de Lavapiés, een zogenaamde zarzuela van Francisco Barbieri. De zarzuela is een typisch Spaanse mengvorm van opera, theater en dans. Tegelijkertijd is het een mengvorm van hoge kunst en volkskunst en daarom eeuwenlang ontzettend populair op het Iberische schiereiland, tot diep in alle lagen van de bevolking.De vrouwelijke hoofdpersoon bezingt vol overgave haar liefde en verlangens in deze expressieve, verleidelijke aria, die vakkundig op smaak is gebracht met Spaans temperament – compleet met de hier natuurlijk onmisbare castagnetten.

Een andere populaire, wederom amoureus hoog geladen zarzuela was El tambor de Granaderos van Francisco Chapi. Volgens een destijds gezaghebbende recensent, die bij de première was, zou wie er níét bij was geweest maar wel ‘het applaus, lof en al het enthousiaste geroep had gehoord waarmee men de nieuw geproduceerde voorstelling in het Eslava vierde, zéker hebben geloofd dat Calderón (zo’n beetje ‘de Spaanse Shakespeare’, SH) was herrezen of dat Wagner en Shakespeare, bij een wonderlijke toevalligheid, samen waren gekomen om samen de meest verbazingwekkende dramatische epiek te creëren die in de loop der eeuwen is geproduceerd.’

Carceleras is een dramatische aria uit een andere populaire zarzuela van Chapi, Las Hijas de Zebedeo. Hierin bezingt een vrouw, die door eigen onnozelheid onnavolgbaar van de regen in de drup raakt, wanhopig haar lijden en verlangen – vanuit de gevangenis. Als je de tekst echter volgt, kom je er achter dat die gevangenis niet alleen fysiek is, maar ook emotioneel: een gevangenis die ze ongewild rond zich opgetrokken heeft door liefdesverdriet en onvermogen. Carceleras is mede hierom een van de meest aangrijpende aria’s in het zarzuela-genre en als persoonlijke favoriet bekend van diva’s als Montserrat Caballé en Victoria de los Ángeles.

Tsjaikovski’s Romeo en Julia, het ultieme liefdesmonument, is onmisbaar op dit programma. Je kent het vast, want dit warmbloedige werk is synoniem aan het woord ‘liefde’ geworden en is overal – films, cartoons, games – te horen daar waar liefde opbloeit. Dit brok pure passie is geïnspireerd door Shakespeares gelijknamige meesterwerk, met alle romantische en dramatische implicaties van dien.
Tsjaikovski gebruikt twee belangrijke thema’s in zijn muziek: een romantisch thema voor de geliefden en een dramatisch, conflictueus thema dat de rivaliteit van de families verklankt. De eerste keer dat het liefdesthema volledig wordt uitgesponnen is nadat de muzikale storm, die in de eerste sectie woedt, is gaan liggen. Je hoort dan Romeo (altviolen en Engelse hoorn) in dialoog met Julia (fluiten). Inderdaad: je bent stille getuige van de balkonscéne!
De muziek wisselt telkens tussen passie en tragiek en blaast het drama leven in zonder woorden of handeling. Dramatische climaxen, hemeltergende melodieën en een emotionele diepgang van heb-ik-jou-daar zuigen je mee in het hartverscheurende verhaal van deze eeuwige geliefden. Je hebt geen keus.

Olijke hekkensluiter op dit Valentijnspgrogramma is The Girl in 14G, een succesvol musicalnummer uit de Broadway-show Thoroughly Modern Millie, gecomponeerd door Jeanine Tesori. Het nummer wordt gezongen door de jonge, energieke Millie, die in haar kamer iets te veel meekrijgt van de nogal uiteenlopende muzikale voorkeuren van haar buren. Dit staaltje Broadway bravoure is snel en humoristisch en daardoor vocaal erg uitdagend; een waar virtuoos vocaal stuntstuk!

Chelsea Gallo

Chelsea Gallo wordt geprezen als een opkomend talent binnen de dirigenten wereld en staat bekend om haar gracieus leiderschap en vurige controle. Gallo is vaste gastdirigent bij het Orlando Philharmonic en resident conductor van The Florida Orchestra en maakt dit seizoen haar debuut bij het Noord Nederlands Orkest. Ze dirigeerde orkesten zoals de Dallas Opera, Detroit Symphony Orchestra en de Louisiana Philharmonic. Gallo behaalde haar Doctorate in Orkestdirigeren aan de University of Michigan.

Leonor Amaral
Leonor Amaral is een Portugese sopraan die bekendstaat om haar veelzijdigheid in zowel concert- als operarepertoire. Tijdens haar studie debuteerde ze in 2013 in het Theater Lübeck met rollen als Gretchen in Der Wildschütz en Mi in Das Land des Lächelns. Ze speelde ook Armida in Händels Rinaldo en Frasquita in Bizets Carmen. Na haar studie trad ze op bij Theater Nordhausen en speelde rollen als Musetta in La Bohème. Sinds 2019 werkt ze samen met het Noord Nederlands Orkest.